Ilmiy hay’at o‘z ishini boshladi

2020 yil O’zbekiston xalqaro islom akademiyasi huzurida Imom Moturidiy  xalqaro ilmiy-tadqiqot markazi tashkil qilindi. Ushbu markazning ochilganiga qisqa muddat bo‘lgan bo‘lsa ham, u bir qator arab va musulmon davlatlari bilan hamkorlik aloqalarini o‘rnatishga hamda shartnomalar va anglashuv memaranumlari imzolashga muyassar bo‘ldi. Shu jumladan:

- Islom olami fan, ta’lim va madaniyat bo‘yicha tashkiloti (ICESCO),

- Turkiyaning Saljuq universiteti Imom Moturidiy markazi,

- Al-Azhar majmuasi qoshidagi Islom tadqiqotlari markazi,

- Al-Azhar majmuasi qoshidagi Imom Ash’ariy markazi bilan hamkorlik aloqalari o‘rnatilib, memarandumlar imzolandi.

Shuni ta’kidlash kerakki, bir necha oy oldin o‘z ishini boshlagan Imom Moturidiy markazi Imom Moturidiy va Imom Ash’ariy singari mutafakkir va ulamolarimizning merosini o‘rganish, o‘zaro tajribalar almashish va ilmiy tadqiqot sohalarida hamkorlik qilish maqsadida tashkil qilinganini eslatib o‘tishimiz lozim. Markaz ilmiy xodimlari hozirga qadar bir qator ilmiy ishlarni amalga oshirdilar. Misol uchun “Tavilot al-Quron” tafsirining so‘ngi juzlari o‘zbek tiliga tarjima qilindi. Bir qator ilmiy anjuman, simpozim va seminarlar o‘tkazildi. “Moturidiylik” jurnaliga maqolalar qabuli boshlandi. Shu qatori 2021 yilning 17-fevral kuni Imom Moturidiy halqaro ilmiy tadqiqot markazi Xalqaro ilmiy hayatining ilk majlisi bo‘lib o‘tdi.

Hay’at majlisiga muftiy Usmonxon Alimov boshchilik qildi va majlisida dunyoning turli davlatlaridan 17 ta olim va mutaxassislar a’zo sifatida ishtirok etdi.

Ular qatorida quyidagi olimlarni sanab o‘tishimiz mumkin:

-Doktor Ahmad Sa’ad Damanhuriy, Misr Arab Respublikasidan.

-Doktor Nazir Ayyad, Misr Arab Respublikasidan.

-Doktor Rafiq Muhammetshin, Rossiya Federatsiyasidan.

-Doktor Sa’id bin Abdulatif Fuda, Iordaniya Hoshimiy Qirolligidan.

-Doktor Anjelika Brodersen, Germaniya Federativ Respublikasidan.

-Doktor Davronbek Maxsudov, O’zbekiston Respublikasidan.

-Doktor Hulya Alper, Turkiya Respublikasidan.

Muftiy Usmonxon Alimov Xalqaro hay’at a’zolariga kun tartibida ko‘riladigan masalalarni taqdim qildi va barchani xalqaro markaz ochilganligi bilan tabrikladi. Uning kelajak ishlarida muvafaqqiyotlar tiladi. Tabrik so‘zini ham o‘qib eshittirdi. U o‘z so‘zida moturidiylik ta’limotini diniy ta’lim muassasalarida o‘qitish kerakligini va Islom olamida ushbu maktabning mo‘tadil ta’limotlarini targ‘ib qilish kerakligini ta’kidlab o‘tdi. Muftiy hazratlari o‘z nutqida shunday dedi:

“Hurmatli Imom Moturidiy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazi Xalqaro ilmiy hay’ati a’zolari, olimlar va mutaxassislar, majlisimizda ishtirok etayotgan aziz mehmonlar! «Alam al-huda» – hidoyat bayrog‘i, «Imom al-huda» – hidoyat imomi, «Musahhih aqidati ahlis-sunna» – ahli sunna aqidasining to‘g‘rilovchisi, «Imom al-mutakallimin» – mutakallimlar imomi kabi sharafli nomlar bilan ulug‘langan Abu Mansur Moturidiy hamda uning ta’limoti ustida ilmiy izlanishlar olib borayotgan Siz azizlarni qutlashdan benihoya baxtiyorman.

Ta’kidlash lozimki, O’zbekiston xalqaro islom akademiyasi huzuridagi Imom Moturidiy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazi O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 11 avgustdagi «Imom Moturidiy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazini tashkil etish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi PQ-4802-son Qarori bilan tashkil etilgan.

Aslida ushbu markazning poydevoriga biroz oldinroq, Prezident Shavkat Mirziyoyevning Islom hamkorlik tashkiloti Tashqi ishlar vazirlarining 2016 yil 18 oktyabrda bo‘lib o‘tgan 43-sessiyasida so‘zlagan nutqlarida asos solingan edi.

Biz Siz – azizlar bilan bundan bir yil avval, 2020 yil 3-5 mart kunlari Samarqandda «Imom Moturidiy va moturidiya ta’limoti: o‘tmish va bugun» mavzuidagi anjumanda ko‘rishish sharafiga muyassar bo‘lgan edik. Bugun esa, yangi tashkil etilgan Imom Moturidiy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazi faoliyati bilan bog‘liq bo‘lgan xalqaro majlisda yana bir bor ko‘rishib turibmiz.

Barchamizga ma’lumki, dunyo aholisining salkam 2 milliardini tashkil etuvchi ahli sunna musulmonlari ikki aqidaviy maktab – ash’ariylik va moturidiylik ta’limotiga e’tiqod qiladilar. Ushbu ikki ta’limotni qiyosiy o‘rganib chiqqan olimlarga ko‘ra, ular o‘rtasida asosan uchta masalada juz’iy farq mavjud. Shu nuqtai nazardan, ayrim oqim va guruh vakillari qanchalik harakat qilmasin, biz ushbu ikki aqidaviy maktabni ahli sunna doirasidagi o‘zaro juda yaqin va hamohang ta’limot sifatida e’tirof etamiz. Ishonamanki, bugungi globallashgan, g‘oyaviy va mafkuraviy qarama-qarshiliklar kuchayib borayotgan davrda asrlar osha sinovdan o‘tib kelayotgan ta’limot atrofida jipslashishimiz musulmonlar o‘rtasidagi birlik, hamfikrlilikni mustahkamlashda alohida ahamiyatga ega bo‘ladi.

Shu munosabat bilan, Xalqaro ilmiy hay’at oldida turgan muhim vazifa va masalalarni muhokama qilib olsak.

Birinchidan, Xalqaro ilmiy hay’at majlisini bir yilda kamida ikki marotaba o‘tkazish ko‘zda tutilgan.

Ikkinchidan, hay’at o‘z faoliyatini oshkoralik, shaffoflik, o‘zaro hamkorlik va hurmat, teng huquqlilik, ijodiy hamfikrlilik tamoyillari asosida olib boradi. Shundan kelib chiqqan holda, hay’at majlislarida ko‘riladigan masalalar ochiq ovoz berish yo‘li orqali qabul qilinadi.

Uchinchidan, hay’at xalqaro jamoatchilikka mo‘‘tadil ta’limot, xususan, moturidiylikni targ‘ib qilish masalalarini muhokama qiladi, targ‘ibot mexanizmlarini belgilaydi. Shu bilan bir qatorda, diniy ta’lim muassasalarida aqida ilmiga oid fanlarni yo‘lga qo‘yish bo‘yicha zarur taklif va tavsiyalarni beradi.                         

To‘rtinchidan, hay’at Imom Moturidiy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazining xalqaro ko‘lamdagi faoliyatini har tomonlama qo‘llab-quvvatlaydi va yordam ko‘rsatadi.

Beshinchidan, hay’at majlisida qabul qilingan qarorlar ommaviy axborot vositalarida e’lon qilib boriladi, tegishli muassasa va mutaxassislarga yetkaziladi”.               

Hay’at majlisida islomshunos olim Said ibn Abdullatif Fuda ham o‘z fikrlarini bildirib o‘tdi. Jumladan, barcha hay’at a’zolarini ilk majlis munosabati bilan qutlab, islom olamida Imom Moturidiy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazi o‘zining haqiqiy o‘rniga ega bo‘lishi lozimligiga urg‘u berdi. Nashr etilishi kerak bo‘lgan kitoblarni belgilab olish, ularni turli tillarga tarjima qilish va nashr etish bo‘yicha hay’at a’zolaridan iborat guruhlar tuzish lozimligi, har bir a’zo hay’at faoliyatini takomillashtirish yuzasidan o‘z fikr-mulohazalarini berishi kerakligi, umuman olganda, Markazni butun dunyoga tanitishdan oldin qanday mahsulotlar chiqarishni qat’iy belgilab olish maqsadga muvofiq bo‘lishini aytib o‘tdi.

Ilmiy hay’at a’zosi doktor Hamza Bakriy majlisda muhokama qilingan masalalar yuzasidan o‘z takliflarini bildirib, Imom Moturidiy aqida maktabi va moturidiylik ta’limoti tarixini bosqichli tarzda o‘rganish kerakligini ta’kidlab o‘tdi.

Bosniya va Gersegovina sobiq bosh muftisi Mustafo Cherich janoblari Ilmiy hay’at majlisida aytilgan fikr mulohazalarning hammasi ham o‘rinli fikrlar ekanligini aytib o‘tdi. Imom Moturidiy ta’limotini nafaqat Islom olamiga, balki butun dunyoga yetkazish kerakligi va bu ish katta ahamiyat kasb etishini ta’kidladi. Imom Ash’ariy va Imom Moturidiy ahli sunna imomlari ekanini bildirdi.

Imom Moturidiy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazi direktori Davronbek Maxsudov o‘z so‘zida markaz ochilganiga ko‘p bo‘lmagan bo‘lsada, dunyodagi yirik ko‘p ilmiy tadqiqot markazlari bilan hamkorlik aloqalarini o‘rnatishga muvaffaq bo‘lganini bildirib o‘tdi. Misol uchun, Islom olami ilm, fan va madaniyat bo‘yicha tashkiloti (ICESCO) bilan memorandum imzolangani, shuningdek, Anqara universiteti Ilohiyat fakulteti hamda Saljuq universiteti Imom Moturidiy markazi bilan aloqalar o‘rnatilganligini ta’kidladi. Shu qatorda ko‘plab nufuzli olimlar ishtirokida bir qator onlayn seminarlar tashkil etilganligini ham aytib o‘tdi. Bular qatorida:

- Professor Abdulloh Muhammad Abdulloh Ismoil Misriy, al-Azhar universiteti o‘qituvchisi.

- Suriyalik olim, professor Adnan Muhammad Zarzur.

- Askar Sabdin (Qozog‘iston  Respublikasi) va boshqa ko‘plab olimlarning nomlarini sanab o‘tishimiz mumkin.

Hozirgi paytda markaz bir qancha ilmiy-tadqiqot muassasalari bilan o‘zaro hamkorlik qilish maqsadida muzokaralar olib bormoqda. Shu jumladan, Misr Arab Respublikasi, Germaniya Federativ Respublikasi, Buyuk Britaniya, Rossiya Federatsiyasi, Malaziya Respublikasi, Indoneziya Respublikasi, Singapur Respublikasi, Qozog‘iston Respublikasi, Qirg‘iston Respublikasi va ko‘plab davlatlar bilan hamkorlik qilish sohasida ham ishlar olib borilmoqda.

Shuni aytib o‘tish kerakki, Moturidiylik tadqiqotlari bo‘limi, “Ta’vilot al-Qur’on” kitobining 29-juzini o‘zbek tiliga tarjima qilish ishlarini yakuniga yetkazdi. Shu qatori Tarjimalar bo‘limi ham bir qator olimlar tomonidan yozilgan kitoblarni o‘zbek tiliga tarjima qilish ishlarini olib bormoqda. Misol uchun, misrlik moturidiyshunos olim Ahmad Sa’d Damanhurayning “Sad as-Sug‘ur bi sirati ‘alam al-Huda Abi Mansur“ nomli kitobi tarjima qilinmoqda. Ilmiy hay’at majlisida doktor Davronbek Maxsudov maslahat kengashini tashkil etishni taklif qildi. Bu kengashga barcha ilmiy Hay’at a’zolari kiritiladi. Uni tuzishdan maqsad xorijdagi ilmiy-tadqiqot muassasalari bilan hamkorlikda xorijiy grantlarni markaz faoliyatiga jalb qilishdan iboratdir. Shuningdek, markazning elektron platformasiga dunyo kutubxonalarida saqlanayotgan qo‘lyozmalarni keltirish katta ahamiyat kasb etishi ta’kidlab o‘tildi. Ushbu elektron platforma ulug‘ bobolarimizning ilmiy va ma’naviy merosini o‘rganishda yangilik yaratib berishi takidlandi. Shundan so‘ng muftiy Usmonxon Alimov o‘zining yakuniy so‘zida Imom Moturidiy  va  Imom Ash’ariy ikkisi ham Ahli sunna val jamoaga kirishini takidladi. Ular ummati Muhammadning ulug‘ namoyondalari hisoblanadi. Bu ikki imom dinni anglatishdagi noto‘g‘ri talqinlarga qarshi turdilar. Islom aqidasini to‘g‘ri shaklda sharhlab berdilar. Sof Islom aqidasi asosida jipslashish kerakligini ta’kidladilar. Muqaddas Islom dini bag‘rikenglik, tinchlik dini ekani, u asrlar osha terrorizmga qarshi kurashib kelayotgani va jamiyatga zarar keltiradigan illatlarga qarshi turganiga urg‘u berildi.